راه چاره

اصطلاحات فقه مذهب امام شافعی(رحمه الله) :      تدوین: محمد عزیزمحمدی                                   

1-«الْوَجْهَانُ»  یا «الْأَوْجُهُ »: اقوال اصحاب امام شافعی است؛ که بنابر  اصول  و قواعد مذهب امام  شافعی  استخراج واستنباط کرده اند.وگاهی  در برخی موارد از غیر اصول او اجتهاد واستنباط می کنند. [المجموع (1/66 وَمَا بَعْدَهَا)، مغني المحتاج (1/105 وَمَا بَعْدَهَا)، حاشية قليوبي (1/13 )]..
2-( الطَّرِيْقُ، وَالطُّرُق):  به اختلاف اصحاب امام شافعی در حکایت مذهب گفته میشود. به این صورت که برخی از آنها در مساله ای دوقول  ویا دو  وجه را نقل می کنند .وبرخی از آنان یکی از این اقوال یا وجوه را قطعی میداند.گاهی طروق اصحاب را وجوه گفته اند.یعنی بجای همدیگر استعمال میشوند. چنانکه رافعی و نووی  گفته اند:  (قَالَ الرَّافِعِيُّ -فِي آخِرِ زَكَاةِ التِّجَارَةِ-: (وَقَدْ تُسَمَّى طُرُقُ الْأَصْحَابِ وُجُوهًا). هم چنین در المجموع آمده است: (وَقَدْ يَسْتَعْمِلُوْنَ الْوَجْهَيْنِ فِيْ مَوْضِعِ الطَّرِيقَيْنِ وَعَكْسِهِ). [: المجموع (1/66)، مغني المحتاج (1/106)، نهاية المحتاج (1/49)، حاشية قليوبي (1/40)، حاشية عميرة (1/13)].
3-« الجدید»» منظور از قول« جدید» اقول وفتوای  امام شافعی است که در مصر گفته شده است. ومشهور ترین روایان قول جدید ایشان در مصر یعنی همان قول « جدید» ، چهار نفر بودند که عبارتند از : « الْمُزَنِيّ»، و « َالْبُوَيْطِيُّ» ، و« الرَّبِيع الْمُرَادِي» ، و« الرَّبِيعُ الْجِيزِي » ، بوده اند. هم چنین کسانی مانند: (حَرْمَلَةُ، و َيُونُسُ بْنُ عَبْدِالْأَعْلَى، وَعَبْدُاللَّهِ بْنُ الزُّبَيْرِ الْمَكِّيُّ، وَمُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الْحَكَمِ). [المجموع (1/66) وما بعدها، مغني المحتاج (1/108-109)، نهاية المحتاج (1/45)، حاشية عميرة (1/15)، حاشية قليوبي (1/15)].
4-(الاخْتِيَار والمُخْتَار):  آنچه که مجتهد با توجه به ادله اصولی  استنباط میکند، گفته می شود. [الخزائن السنية ص(183)، الفوائد المكية ص(43)].
5- (القدیم): منظور از قول «قدیم» امام شافعی( رحمه الله) ، اقوال  وآرای فقهی  امام شافعی است که در عراق گفته ویا تصنیف کرده است. مشهورترین رایوان مذهب قدیم امام شافعی چهار نفربوده اند که عبارتند از : ( أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَل، والزَّعْفَرَانِي، والْكَرَابِيسِي، و اَبُو ثَوْر )ٍ. امام شافعی از این اقوال  و فتاوی خود رجوع کرده است وتمسک به آن را جایز ندانسته است. چنانکه فرموده است: ( لَا أَجْعَلُ فِي حِلٍّ مَنْ رَوَاهُ عَنِّي ) ولذا قول قدیم امام شافعی حجت نیست چنانکه امام الحرمین و دیگران نیز گفته اند. (وَقَالَ الْإِمَامُ: لَا يَحِلُّ عَدُّ الْقَدِيمِ مِنْ الْمَذْهَبِ). ماوردی نیز در حاوی الکبیر گفته است که شافعی از همه اقوال قدیم خود رجوع کرده است ، جز در مورد « صداق» که قائل به همان قول قدیمش بوده است وآن را تغییر نداده است.[المجموع (1/66) -مغني المحتاج (1/108-109)، نهاية المحتاج (1/45)، حاشية عميرة (1/15)، حاشية قليوبي (1/15)- الحَاوِيْ الکبیر (9/452]. 
6-قول  (الأظهر ):یکی از دو قول یا اقوال امام شافعی در مورد مسأله ای از مسائل شرعی است.که دارای مخالف قوی است.مقابل این قول ظاهر است.به جهت قوت مدرک هر دو دلیل . [مغني المحتاج (1/106)، نهاية المحتاج (1/45-49)، حاشية قليوبي (1/13-14)].
7-قول (المشهور ):یکی از دو قول یا اقوال امام شافعی است که در مقابل آن قول مخالف قوی وجود ندارد. مقابل آن قول ( غريب ) گفته می شود؛ به جهت ضعف مدک ودلیل آن .بنابراین هر دو قول ( اظهر و مشهور ) از اختصاصات قول امام شافعی است. [مغني المحتاج (1/106)، نهاية المحتاج (1/45-48)، حاشية قليوبي (1/13-14].
8💥-قول ( الأصح ): قولی از دو یا چند وجهی است که اصحاب امام شافعی از اقوال امام  شافعی بنابر اصول مذهب او استخراج کرده اند.و در مقابل آن قول قوی وجود دارد. مقابل چنین قولی ، قول( صحیح ) گفته می شود. [ مغني المحتاج (1/111)، نهاية المحتاج (1/45)].
9💥-( صحيح ):  قول یا نظری است از بین دو یا چند وجهی که بین اصحاب آن اختلاف بزرگی نیست. ودلیل قول مقابلش ضعیف است.بنابراین هردو قول .  (اصح وصحيح)؛ از وجوه اقوال  اصحاب امام شافعی می باشند.
 [ مغني المحتاج (1/106)، نهاية المحتاج (1/45-51)، حاشية قليوبي (1/15)].
10💥-(نص): منظور از نص در متون فقه امام شافعی ، اقوال امام شافعی است که به آن تصریح کرده است واین اقوال به  شخص او منتسب شده است. و وقل راحج در مذهب او است. و قول خلاف آن ضعیف است.

نکته: مفهوم لفظ  (النَّص)، برخلاف  لفظ (الْمَنْصُوص)؛ است.  زیرا گاهی ، (نص وقول  و وجه )،  تعبیر به  « منصوص» ، می شود. که در این حالت منظور از آن  نظر راجح است . [منهاج الطالبين ص(65)، مغني المحتاج (1/106-107)، نهاية المحتاج (1/45-49)، حاشية قليوبي (1/13-15)، سلم المتعلم المحتاج ص(644-645)، الابتهاج في بيان اصطلاح المنهاج ص(666)، الخزائن السنية ص(182)، الفوائد المكية ص(46)].
11💥- (الْمَذْهَب):  منظور از « مذهب» در متون فقه امام شافعی ، همان چیزی ایت که به آن فتوی داده میشود. ویا یکی از دو وقل و وجه در مدهب امام شافعی است.  [ مغني المحتاج (1/106)، حاشية قليوبي (1/14)].
تدوین:محمدعزیز محمدی، کانال چهار مذهب